راهکارهای عملی قابل ارائه به طور کلی به قرار زیر است :
1- برای ترغیب و تشویق به نماز، در آغاز بایستی زیر بناهای فکری همسرتان را مورد بررسی قرار داده و در اصلاح آن بکوشید. دیدگاه فرد در مورد خداوند، جهان هستی، انسان، معاد و... اموری است که دارای نتیجه مستقیم بر عملکرد فرد است . پس باید به تقویت و اصلاح این مبانی کوشید.
2- نماز، عملی است که در مجموعه عقیده توحیدی، دارای معنا و فلسفه است . انسان‌ طبق‌ فطرتش‌ همواره‌ به‌ چیزی ‌که ‌برایش ‌اهمیت ‌دارد، توجه ‌و اهتمام‌ می‌ورزد. یکی‌ از دلائل ‌مهم ‌اهمال‌ در به‌ جا آوردن‌ نماز، عدم‌ شناخت ‌فلسفه ‌نماز است‌. امام‌ علی‌(ع) می‌فرماید:"الناس‌أعداء ما جهلوا؛ انسان‌ دشمن‌ چیزی‌ است ‌که ‌به ‌آن‌ جهل ‌دارد".(1) از این ‌رو لازم‌ است‌ با استفاده ‌از آیات‌ و روایات ‌ایشان‌ را با ‌فلسفه‌نماز آشنا سازید که ‌عبارتند از:
1 - یاد خدا:
قرآن‌مجید می‌فرماید: "أقم‌ الصلاة ‌لذکری؛ نماز را بر پا دار تا به‌ یاد من ‌باشی‌".(2)
2 - مغفرت‌:
رسول‌خدا می‌فرماید: "نماز مانند آب‌جاری ‌است ‌که ‌آلودگی‌ها را از بین‌می‌برد. هر زمان‌ که ‌انسان ‌نماز می‌خواند گناهانی ‌که ‌میان ‌دو نماز انجام ‌شده ‌است‌، از میان‌ می‌رود."(3)
3 - باز دارنده ‌از گناه‌:
قرآن‌ مجید می‌فرماید: "نماز انسان‌ را از زشتی‌ها و منکرات ‌باز می‌دارد."(4)
4 - پرورش‌فضائل‌:
نماز خود پرستی‌ و آثار بد آن ‌را محو می‌کند: امام‌ علی‌(ع) می‌فرماید: "خداوند ایمان‌را برای ‌پاک ‌سازی‌ انسان‌ها از شرک‌ و نماز را برای ‌پاک‌ سازی ‌از کبر واجب ‌کرد.(5)
5 - شکر و سپاس‌ از نعمت‌ها:
نماز عالی‌ترین‌ شکل ‌سپاس‌گزاری‌ از منعم ‌حقیقی ‌است‌.
6 - تقویت‌ اراده‌:
اقامة‌نماز در اوقات ‌معین‌، روح‌ انضباط ‌و تسلط‌ بر نفس‌ را در انسان ‌تقویت ‌می‌کند.
نمازگزار از طریق‌نماز از قدرت‌ لایزال‌ الهی‌ مدد می‌جوید و بر مشکلات‌ چیره ‌می‌آید. پس در آغاز بایستی این مجموعه شناخته شود تا نماز جایگاه خود را در ذهن و اندیشه فرد باز نماید، از این رو شناخت صحیح و سالم و واقعی را در ذهن شخص رقم بزنید . او را به صورت مستقیم و غیرمستقیم از این واقعیت آگاه سازید. مانند این که گوشزد گردد که در بینش توحیدی اسلام و دیگر ادیان الهی، انسان موجودی است که به سوی کمال و لقای پروردگار در حرکت است:
«انا لله و انا الیه راجعون؛ از خدائیم و به سوی او باز می گردیم».
حال در این مسیر، ابزارهایی به مدد انسان می آید، تا او را از فراموش کردن مسیر و هدف باز دارد که از مهم ترین آن ها «نماز» است:
«اقم الصلاه لذکری؛ نماز را برای یاد من بپا دار».
آدمی بدون نماز راه را گم خواهد کرد. نمازهای پنج گانه همانند چراغ های برق هستند که مسیری طولانی و پر خطر را روشن کرده اند تا کسی راه را گم نکند و به بیراهه و سقوط کشانده نشود. آنچه که موجب می گردد. برخی از نماز، روی گردان باشند و یا نسبت به آن تساهل کنند، ندانستن فلسفه نماز و یا درکی غلط از آن است .
برخی چنین می پندارند که نماز انسان، نیازی را از خداوند برطرف می کند که البته خیالی واهی است . خداوند نیازی به هیچ مخلوقی ندارد. از این رو آنچه که به عنوان عبادات بر آن تأکید شده، جملگی در جهت کمال انسان است .
- نماز، تقدیر و سپاس گزاری از خداوند است .
- موجب آرامش انسان است .
- موجب یاد خداست .
- نماز زمینه پرهیز از گناه را در انسان فراهم می کند.
- تأکیدی بر نظافت و سلامتی است .
- موجب انضباط و وقت شناسی است .
- دارای آثار وحدت بخش اجتماعی است .
مجددا" تکرار می کنیم که دادن این اطلاعات و تصحیح اندیشه آن فرد درباره نماز ضروری است . باید انجام گیرد تا به کمک نیروی درونی و انگیزه شخصی در پی آن باشند . نیازمند تحریک خارجی و هول دادن و وادار کردن نباشد. این اطلاعات را به دو روش مستقیم و یا غیرمستقیم می توان منتقل کرد . انتخاب روش به روحیه مخاطب و توان روحی و علمی شما بستگی دارد. مانند این که خود، این گونه مطالب را گوشزد کنید . در صورت عدم پذیرش از طرف مخاطب دیگران بگویید و یا کتاب های معرفی شده را در اختیار او بگذارید:
پرتوی از اسرار نماز، قرائتی
اسرار الصلاه، ملکی تبریزی
آداب الصلاه، امام خمینی
صلاه الخاشعین، دستغیب
اسرارالصلاه، جوادی آملی
3- در هیچ یک از مراحل ارشاد و راهنمایی از برخورد نیک و ملاطفت آمیز و احترام نهادن دور نشوید. با فشار و اجبار کسی را نمی توان هدایت نمود . چه بسا تأثیر منفی آن بیش تر از هدایت گردد.
4- تبلیغ عملی داشته باشید. یعنی باید آثار خواندن نماز، مانند دوری از گناهان، داشتن اخلاق نیکو، کمک به دوستان و وفاداری و فداکاری، پاکیزه بودن در ظاهر و باطن، اعمال نیک و شایسته و برخورد خوب و... در رفتار و کردار و گفتارتان نمایان باشد. بهترین روش تبلیغ از یک عمل دینی و نیک، تبلیغ عملی است.
5- هر شخصی یک نقطه پذیرش و به قول معروف «رگ خوابی» دارد. سعی کنید این رگ خواب و نقطه پذیرش را به دست آورید . از این کانال وارد شوید و هدف خود را تعقیب کنید. به صرف این که باید شخصی را هدایت کرد ،بسنده نکنید، بلکه با مطالعه روی خصوصیات وی راه نفوذ در او و جلب نظر او را به دست آورید و اقدام کنید.
زن و شوهر می‏توانند نقش‏آفرینی حیاتی گسترده‏ای بر یکدیگر داشته باشند. البته کیفیت و میزان اثرگذاری و اثر پذیری‏ها بسیار متفاوت است. آنچه در این جا با اهمیت می‏باشد، داشتن درک روان‏شناختی ژرف و درستی از طرف مقابل است.
دقیقاً باید راه‏های نفوذ و تأثیرگذاری بر همسر خود را بشناسید . متناسب با آن برنامه‏ریزی کنید. بدون داشتن چنین درکی چه بسا بسیاری از زحمات شما بی‏نتیجه یا کم ثمر خواهد بود. بنابراین اگر شوهر شما خودگرا و منطق‏پذیر است ،باید با زبانی بسیار منطقی و مستدل او را قانع سازید. اگر فردی نصیحت و انذارپذیر است، باید بیش تر بر جنبه‏های عقوبتی ترک نماز و روایات و حکایات وارده در این مورد با او سخن گویید. اگر احساس می‏کنید با محبت بیش تر می‏توانید او را به سوی خدا بکشانید ،باید از همین طریق وارد شوید . اگر راه‏های دیگری بر او مؤثر است تا جایی که با احکام شرع انطباق دارد، از آن راه‏ها استفاده کنید.
6- بیان تأثیرات منفی ترک نماز و روزه و استفاده از روایات بیان شده توسط اهل بیت (ع ) در این زمینه بسیار موثر است . به خصوص اگر به روش غیرمستقیم ارائه گردد و موجب تنبه و موعظه کردن را فراهم سازد. یعنی غیر از ارائه شناخت باید در صدد موعظه گری و تنبه قلبی وی نیز برآیید .با ترس و بیم دادن از عذاب اخروی و پیامدهای منفی ترک نماز و روزه دل او را از غفلت آزاد سازیم .
7- این راهکارها هم به صورت مستقل و هم به همراه یکدیگر می تواند مؤثر باشد. خوب تر آن است که روشنگری و موعظه و... همراه هم ارائه گردد تا نافذتر افتد.
8 - جدی‌ گرفتن ‌نماز در محیط‌ خانه‌:
اگر انجام ‌وظایف‌ دینی‌ از جمله‌ نماز خواندن‌ را جدی‌ بگیرید، در همسرتان تأثیر می گذارد.
9 - پرورش ‌عواطف ‌دینی‌:
به‌ موازات ‌آموزش ‌تعالیم‌ دینی‌، لازم‌ است. ‌عواطف ‌دینی ‌را پرورش‌ دهید. شرکت‌ در مراسم‌ مذهبی ‌از قبیل‌ نماز جماعت ‌مسجد، نماز جمعه‌، مراسم ‌اعیاد مذهبی ‌و مراسم‌ سوگواری در ماه‌ محرم ‌و جلسات ‌دینی ‌در پرورش ‌عواطف‌ دینی ایشان بسیار مؤثر است‌. حضور در این ‌قبیل‌ برنامه‌ها پیوند قلبی‌ را با دین ‌و معنویات ‌افزایش‌ می‌دهد و زمینه ‌را برای‌ شکوفایی ‌ایمان ‌فراهم‌ می‌سازد.
10 - برقراری‌ارتباط ‌با دوستان‌ نماز خوان‌:
گروه‌های‌ همسال ‌و دوستان‌‌ در بازسازی ‌شخصیت افراد نقش‌ حیاتی‌ دارند. بر این‌ اساس‌ برای ‌تشویق‌ همسرتان‌، از دوستان ‌ایشان‌ استمداد بجویید . اگر دوست‌ شایسته‌ای‌ ندارد، زمینه ارتباط ‌با دوستان‌ نماز خوان‌ و مؤمن ‌را فراهم‌ نمایید.
11 - تشویق‌:
برای‌ برانگیختگی‌ و بازدارنگی‌، تشویق‌ نقش ‌اساسی ‌دارد. امام‌علی‌(ع) می‌فرماید:"ضادوا الشر بالخیر؛ به‌ وسیله ‌خوبی‌ با بدی‌ بستیزید". در مراحل ‌نخست ‌نمی‌توان‌ توقع ‌داشت‌ همه افراد با انگیزه‌ عالی‌ به ‌نماز و انجام ‌تکالیف ‌بپردازند. غالب‌ مردم‌ به ‌چنان ‌مرحله‌ای ‌از کمال‌ نرسیده‌اند که‌ به ‌تحسین ‌و ستایش‌ محتاج‌ نباشند. از این‌ رو لازم ‌است‌ همسرتان ‌را با تشویق ‌گفتاری‌ یا عملی‌ به‌ نماز خواندن ‌فرا خوانید.
12- از خدا استمداد کنید و مأیوس نباشید. حالات انسان متفاوت است. بسیار شده که ما نسبت به کسی مأیوس می‏شویم، ولی برخلاف تصور ما، شرایطی فراهم می‏شود و طرف متحوّل می‏گردد. تجربه و تاریخ شواهد زیادی را نشان می‏دهد که به طور غیر مترقّبه کسی دگرگون گشته و سرنوشت دیگری پیدا کرده است.
ای خوش آن جذبه که ناگاه رسد ناگهان بر دل آگاه رسد
ای خوشا بوی دلاویز گلی‏ کز پری چهره‏ای چون ماه رسد
13- در عین حال اگر آثار مثبت چندانی مشاهده نکردید، نگران تأثیر پذیری از ایشان نباشید، البته با جدیت تمام از ایمان و عمل صالح خود به دقت مواظبت نموده و فروگذار نکنید . همواره از خداوند حفظ ایمان و دیانت خود را طلب نمایید ؛ چه بسا در طول زمان بقای ایمان شما ،اثر سازنده‏ای در ایشان ایجاد کند. از طرف دیگر سرمایه ‏گذاری جدی ‏روی فرزندان خود نمایید. در موارد بسیاری دیده شده ایمان و اعمال فرزندان بر والدین تأثیر گذاشته و موجب هدایت آنان شده است.

پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «مؤمن ، شوخ و لبخند بر دهان است و منافق بد خلق و گره بر ابرو».

امروزه ضرب المثل ایرانی «خنده بر هر درد بی درمان دواست» مصداق کاملاً علمی پیدا کرده است.

دانش پزشکی در قرن حاضر به وضوح می داند، اشخاصی که اصطلاحاً یک لب و هزار خنده گفته می شوند، نسبت به آنان که به اصطلاح با خودشان نیز قهرند و نسبت به زندگی بد بین و عبوس هستند، بسیار کمتر دچار بیماری های جسمی و روانی می شوند.

به این ترتیب هر عاملی که شادابی را به انسان هدیه کند، در واقع به سلامتی جسم و روان او کمک کرده است. اما نکته بسیار مهمی که دانش طب به بشر آموخته است، این مطلب است که شادابی و افسردگی انسان پیش از آنکه تحت کنترل و اراده او باشد، زیر فرمان تغییرات مواد شیمیایی در سلسله اعصاب مرکزی انسان است.

از جمله این مواد شیمیایی «دوپامین» را می توان نام برد که افزایش آن در بدن سبب می شود، انسان بدون اراده دچار ناراحتی گردد و کاهش این ماده نیز سبب شادی غیر ارادی انسان خواهد شد.

به عنوان مثال، عصبانیت و ناراحتی غیر ارادی و بدون علت صبحگاهی، که حالت شدید آن به عنوان ملانکولی یا همان مالیخولیا ( افسردگی درون زاد صبحگاهی) شناخته می شود، در اثر تغییرات و کم و زیاد شدن همین مواد شیمیایی به وقوع می پیوندد.

از دیگر مواد شیمیایی داخل بدن که به طور غیر ارادی سبب شادی انسان می شود و به او شعف و نشئه بی نظیر می بخشد ، ماده ای به نام «کورتیزول» است که میزان آن در داخل بدن انسان در ساعات سحرگاهی به شدت افزایش می یابد و در صورت بیدار بودن انسان در این ساعات، لذت و شعف سرمست کننده ای به او دست می دهد که بی شک بر زندگی او در تمام طول روز تأثیر گذار است.

افزایش کورتیزول در ساعات اول صبح و ارتباط آن با سرخوشی صبحگاهی که امروزه از مسلمات پزشکی است، در واقع توجیه قابل توجهی است بر همه مضامینی که در فرهنگ و ادب و عرفان پیرامون "اسرار سحر" معرفی می شوند.

در اشعار خواجه شیرین سخن شیراز، حضرت حافظ، موارد بسیاری را می توان یافت که نشان می دهد به سرخوشی و شادابی سحرگاهی و تأثیر آن در زندگی انسان توجه شده است.

هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ  /  از یمن دعای شب و ورد سحری بود

ضرب المثل ایرانی مشهور که منسوب به بزرگمهر می باشد، یعنی: «سحر خیز باش تا کامروا باشی» نیز اشاراتی نغز به تأثیر بیداری صبحگاهی بر زندگی شادکامانه و سعادت آمیز دارد.

به این ترتیب واضح است، امر واجب نماز صبح با ارزانی داشتن بیداری صبحگاهی به انسان، تقدیم کننده شادابی به جسم و روان او می باشد و یک نتیجه مهم این شادابی، سلامت جسم و روان خواهد بود .

صبح خیزی و سلامت طلبی چون حافظ  /  هرچه کردم همه از دولت قرآن کردم

نویسنده : دکتر مجید ملک

*رابطه وضو و ساختمان مغز

یکی از شاخه های دانش نوین پزشکی ، دانش نور و فیزیولوژی و یا علم بررسی کارکارد سیستم عصبی است ، این دانش جدید توانسته ، پرده از اسرار مغز برداشته و پیچیدگی های آن را کشف نماید.

از دیدگاه دانش فیزیولوژی ، مغز یک سیستم رایانه ای فوق العاده پیشرفته است و همچون رایانه دارای قسمت های مختلفی می باشد. اگر مغز را دارای اقشار مختلفی بدانیم ، یک قشر آن را قشر حسی تشکیل خواهد داد که هر قسمت ازقشر حسی به عضو معینی از بدن مرتبط است . اگر نحوه ارتباط قشر حسی یا بخش های مختلف را روی نقشه ای پیاده کنیم. آدمکی پدید خواهد آمد که آدمک حسی نامیده می شود.

به طور مثال، اگر هرعضو از آدمک راتحریک کنیم، مغز آدمک حسی همانند مغز انسان واکنش نشان می دهد.

واکنش مغز آدمک حسی نسبت به وضو:

آنچه موجب تعجب و شگفتی دانشمندان نورو فیزیولوژی گردیده این است که اگرعمل وضو همان طورکه ، انسان انجام می هد ، روی آدمک حسی اجراء شود ، آن اعضا بدن آدمی فقط حدود 20 درصد از سطح بدن را شامل می شوند ولی قسمت اعظم قشر حسی تحریک گردیده و واکنش نشان می دهد. به عبارت دیگر ، می توان از این واکنش معادله زیر با بدست آورد:

مرطوب کردن تمام بدن= مرطوب کردن ( دست و صورت و پاها)

نتایج بدست آمده از این تحقیقات این مطالب را متذکر می گردد که ، وضو وسیله ای برای هوشیاری انسان است و شاید یکی از حکمت های وجوب وضو برای نمازگزار ، هوشیاری حاصل از آن باشد.

*تاثیر نماز بر روی بدن نمازگزار

نماز پل ارتباطی قوی بین خداوند و نمازگزار ایجاد می کند. در هنگام نماز انسان با حالتی تمنا گونه درخواست خود را ابراز می دارد که باید علت این حالت را بررسی کرد. خداوند در قرآن می فرمایند:

«الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» آن ها که ایمان آورده اند، دل هایشان با یاد خدا آرام می گیرد، به درستی که با یاد خدا دل ها آرام می گیرد.(سوره رعد آیه 28)

«أَقِمِ الصَّلاه?َ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَی غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُودًا (78)وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَه?ً لَکَ عَسَی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا (79)» (78) نماز را اقامه کن، از غروب خورشید تا تاریکی شب و خواندن نماز صبح را، که نماز صبح را همگان گواه اند. (79) قسمتی از شب را برای خواندن نماز بیدار باش، که نمازی اضافه برای تو است، باشد که به زودی پروردگارت مقام تو را به جایگاهی بالا ببرد. (سوره اسرا)

حضرت محمد (ص) زمانی که ناراحتی ایشان را فرا می گرفت می فرمودند: ای بلال، اذان بگو و با آن ما را به آرامش برسان.

با بررسی چندین مورد مشخص شده است که نماز و دعا بر روی پایایی مغز و نحوه کارکرد آن تاثیر به سزایی دارد و همچنین مشخص شده است که تاثیراتی بر روی بدن می گذارد. در بین این تاثیرات، اثر تنظیمی خون در بعضی قسمت های مغز است.

آیه هایی از قرآن

آیه های بسیاری در مورد اهمیت اقامه نماز در قرآن است. قرآن ارتباطی بین صبر و نماز ایجاد کرده است تا مطمئن شویم که نماز گزار احساس تحریک و بی صبری نکند.

خداوند متعال در قرآن فرموده اند:

«وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاه?ِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَه?ٌ إِلا عَلَی الْخَاشِعِینَ» از صبر و نماز یاری بجویید، به درستی که این کار جز برای فروتنان، برای بقیه مشکل و سخت است.(بقره 45)

«فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلاه?َ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَی جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلاه?َ إِنَّ الصَّلاه?َ کَانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَوْقُوتًا» پس هرگاه نماز بگزاردید، خدا را ایستاده و نشسته و بر پهلو خوابیده یاد کنید و چون آرامش یافتید نماز را برپای دارید، که نماز برای ایمان آورندگان واجبی به هنگام است. (103 نسا)

«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (1)الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خَاشِعُونَ(2)» (1) به درستی که مومنان رستگار شدند. (2) آن ها که در نمازشان فروتن هستند. (سوره مومنون)

نتیجه گیری

این آیه های نورانی از قرآن و تحقیقات علمی بیانگر اهمیت دعا در زندگی مومنان است. همچنین اهمیت دعا و تکریم در هنگام نماز خواندن مشخص می شود. بدین ترتیب منطق اسلام در اهمیت قایل شدن برای خطر ترک نماز مشخص می شود.

اگر مطالعات نشان دهنده آرامش ذهنی در هنگام دعا کردن برای غیر مسلمانانی است که در هنگان دعا قرآن نمی خوانند، در هنگام نماز خواندن و خواندن قرآن چه اتفاقی می افتد؟ مسلما تاثیر این کار بیشتر از مراقبه و دعای معمولی است.

این آیه را که تائیدی برای اهمیت ایجاد ارتباط با خدا است به یاد می آوریم که بر پرهیزگاری،‌ فرمانبرداری،‌خالص سازی قلب و واگذاری امور به خداوند تاکید دارد.

«حَافِظُوا عَلَی الصَّلَوَاتِ وَالصَّلاه?ِ الْوُسْطَی وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِینَ» نماز ها را و نماز میانین را پاس دارید و برای خدا به نیایش بایستید. (بقره 238)

این دعا از پیامبر اسلام را نیز به یاد داشته باشیم:

بارالها به من و خاندانم توفیق عبادت خالص عطا کن و خدای من، نمازم را از من قبول کن.

*تاثیر نماز بر حافظه و تمرکزحواس

امام محمد باقر (ع): در نماز خود توجه و تمرکز کامل داشته باش زیرا از نماز تو آن مقدار قبول می شود که با توجه خوانده می شود .(1)

تمرکز (concentration) نه تنها شرط لازم ، بلکه در بسیاری موارد ، شرط کافی برای بسیاری از موفقیت های انسان است . عرصه کاربرد تمرکز ، نه فقط در فعالیت های مادی و محسوس انسان ، بلکه گاهی تا حد مسائل ماورائی و مرموز هستی ، گسترده است . بدین معنا که حتی عملیات محیر العقول مرتاضان هندی ، طریقه های پیشرفت و سیر و سلوک در مکاتب عرفانی و مذهبی شرق دور ( از جمله ذن بودیسم ، یوگا و...) راه های دیدن حقیقت اشیاء در مقابل نگاه کردن معمولی به آنها ، در تعالیم روانشناسانه و عارفانه دون خوان به کارلوس کاستاندا ، (2) روش های کشف و شهود و مراقبه در سلسله های تصوف و عرفان اسلامی و ایرانی و بسیاری دیگر از مسائل معنوی از این قبیل ، تنها از طریق دست یافتن به درجاتی از «تمرکز» قابل وصول می باشد.

به عنوان مثال ، حتی در انواع ورزش هایی که خاستگاه آنها در ممالک شرق دور می باشد (از جمله ورزش های رزمی مثل کاراته ، جودو ، ساواته ، کونگ فو و .. ) شرط اصلی برای موفقیت و پیشرفت برخورداری از تمرکز می باشد . و از این رو بخش مهمی از تمرینات این ورزش ها به «تمرین تمرکز» اختصاص یافته است. اما در بعد فعالیت های مادی و عادی روزمره انسان نیز «تمرکز حواس» دارای نقش بسیار کلیدی است.

از سردار افسانه ای فرانسویان ، «ناپلئون بناپارت» چنین نقل می کنند که می گفت: «تنها زمانی موفق شدم که به پیروزی های بزرگ در عرصه سیاسی و نظامی دست پیدا کنم ، که توانائی یافتم ، مغز خود را کشو بندی کنم !؟! و در مورد انجام هر کار تنها کشوی مربوط به آن را بگشایم و بر آن تمرکز بدهم و سایر کشو های مربوط به دیگر کارها را ببندم . بدین معنا که مثلا زمانی که به حل یک مسئله جنگی مشغول بودم ، تنها کشوی مربوط به آن مسئله در ذهنم بیرون بود و تنها بر روی آن کار می کردم و در این زمان همه کشوهای مغزی دیگرم ، حتی کشوی مربوط به عشق «ژوزفین» بسته بود!» به همین قیاس ، چنانچه مثلا یک دانش آموز یا یک دانشجو ، بتواند موقع مطالعه دروس خود ، تنها بر همان موضوع درسی مورد مطالعه تمرکز کند و از سایر افکار بر حذر باشد ، موفق خواهد شد که به پیروزی های چشمگیری در زمینه تحصیلی دست یابد. یا حتی یک کارمند ، یک کاسب ، یک بنا ، یک راننده و .. تنها زمانی در کار خود کاملا موفق خواهد بود که از تمرکز حواس کافی ، موقع کار خود ، برخوردار باشد و در اصطلاح مشهور حواسش به کارش جمع باشد . به این ترتیب با این مثال ها می توان به اهمیت زاید الوصف جمع بودن حواس یا همان تمرکز پی برد و توجه نمود که چنانچه در امور مختلف و به خصوص در کارهای فکری ، باسلاح تمرکز به میدان رفت و با توجه به رابطه تنگاتنگ حافظه و تمرکز حواس ، دانسته های جدید را با نظم و ترتیب روی یکدیگر قرار داد ، قدم بزرگی در جهت تقویت حافظه نیز برداشته خواهد شد.

مطالعات مختلف علمی و پژوهشی و نظریه پردازیهای گوناگونی نیز دردانش امروز ، در این مورد صورت پذیرفته است که از آن جمله می توان به مطالعات «گاردنر مورفی» پیرامون (canalization) متوجه ساختن اندیشه و فعالیت به موضوعی معین اشاره کرد .(3)

اما توصیه های مؤکد و متعددی که در تعالیم اسلامی مبنی بر «حضور قلب» در نماز و برخورداری از اقبال و توجه کامل به نماز به ما رسیده است ، همگی دلالت بر آن دارد که نماز ارزشمند در درگاه الهی نمازی است که با تمرکز کامل و توجه دقیق به مضامین آن ، به جای آورده شود و نمازی است که با تمرکز کامل و توجه دقیق به مضامین آن ، به جای آورده شود و نمازی که مسلسل و طوطی وار بدون حضور ذهن و قلب خوانده شود از ارزش بسیار کمی برخوردار است . و حتی در حدیث معصوم (ع) آمده است که عابدی که بدون فهم و درک ( و در نتیجه آن بدون توجه) عبادت می کند ، همچون الاغ آسیاب است .(4) ( کحمار الطاحونه)

بدین ترتیب اقامه کننده حقیقی نماز ، با برخورداری از حضور قلب در عبادت های یومیه خویش ، در واقع «تمرکز حواس» را بارها و بارها در طول یک شبانه روز ، تمرین می کند و از این جهت این صفت حسنه را در وجود خود ، ملکه می سازد تا با بهره بردن از آن در همه عرصه های زندگی ، موفقیت را در همه ابعاد ممکن نصیب خویشتن سازد.

منابع:

1. محجه البیضاء ، جلد 1 صفحه 354

2. تعلیمات عجیب دون خوان ، سرخپوست عارف مکزیکی ، به کارلوس کاستاندا ،مردم شناس آمریکایی ، درباره یک مکتب غنی و منحصر به فرد عرفانی که سابقه ای هزاران ساله در میان سرخپوستان آمریکای شمالی دارد موضوع حدود ده کتاب جنجال برانگیز است که کاستاندا در اواخر قرن حاضر به رشته تحریر درآورده است . مجموعه این کتابها توسط مترجمین مختلف به فارسی ترجمه شده است

3. روانپزشکی کاپلان ـ سادوک ترجمه : دکتر پور افکاری جلد 1 صفحه 553

4. سفینه البحار ، ذیل کلمه “ عبد ” ( این نماز ، همان نمازی است که شاعر در مورد آن سروده است : غیر از خدا که هرگز در فکر آن نبودی/ هر چیز کز تو گم شد وقت نماز پیداست)

*تاثیر نماز بر احساس امنیتروانی

پس کدامیک از دو دسته مردم سزاوار به امنیت اند، اگر می دانید ! (بگو): کسانی که ایمان آورده اند و ایمان خود را به ستم نیامیخته اند.(آیه 82 انعام)

هر چند که در پزشکی و زیست شناسی امروزی واژه استرس به معنی هایی متفاوتی به کار می رود ، اما بر اساس تعریف «هانس سلیه»(روانپزشک) استرس در پزشکی و روانپزشکی معمولا اشاره به موقعیت های روانی و اجتماعی متنوعی دارد که قادر به ایجاد بیماری های جسمی و روانی و سایر اختلالات رفتاری است.

مطالعات «هاروی برنر» (محقق برجسته استرس) نشان می دهد که آمار مرگ و میر ، بیماری های جسمی ، خودکشی و دیگرکشی ، پذیرش به بیمارستان های روانی و زندان ها و.. در میان افرادی که در معرض استرس های گوناگون بوده اند ،به مراتب بیشتر از افراد عادی است.

از آنجا که زندگی انسان ها در عصر حاضر ، با استرس های بسیار متعدد و گوناگونی همراه شده است و با توجه به این که لازمه زیستن و تداوم زندگی سازش پذیری و مقاومت در برابر استرس هاست ، لزوم برخورداری انسان از وسایلی که درجه مقاومت او را در مقابل استرس ها افزایش بخشند و احساس آرامش و امنیت روانی را در وجود او حکمفرما سازند ، به وضوح احساس می شود.

چنانچه با دقت کافی و استناد به شواهد آماری به مکان هایی که استرس های متعدد زندگی کار افراد را به آنجا می کشاند ( مکان هایی مثل مطب پزشکان ، بیمارستان های جسمی و روانی ، قبرستان جوانمرگ ها !؟! ، زندان ها و .. ) سری بزنیم متوجه می شویم که تعداد مذهبی ها ، در مقایسه با غیر مذهبی های حاضر در این قبیل جاها بسیار متفاوت است.

به عنوان مثال در کشور خودمان 90% محکومان زندان ها را افراد بی نماز تشکیل می دهند . یا مثلا آمار بیماران بستری در بیمارستان ها که با نماز بیگانه اند به طرز باورنکردنی بیش از اشخاص مقید به نماز است.

این موضوع نه فقط در کشورهای مسلمان ، بلکه در سرتاسر جهان عمومیت دارد . به عنوان مثال : بررسی جوامع «هوتری» در آمریکای شمالی حاکی از آن بود که بروز اختلال روانی در آنها کمتر از سایر افراد جامعه است . جوامع هوتری نسبتا پایدار و منزوی هستند و در شرایط آرام کشاورزی و با عقاید دینی استوار زندگی می کنند.

بدین ترتیب می توان با فیلسوف بزرگ قرن اخیر «لیمان» هم عقیده بود ، آنجا که گفته است : «دین و مذهب در زندگی به انسان اطمینان و تکیه گاه روحی می بخشد.» با این اوصاف «نماز» به عنوان برجسته ترین چهره ایمان ، نقش بزرگی در ایجاد امنیت روانی و توانایی مقابله با استرس ها در انسان ایفا می کند و اگر به یاد آوریم که بیش از 60% مراجعه کنندگان به بیمارستان های عمومی ، در واقع از یک مشکل روانی رنج می برند و بیماری های (روان تنی) در طب نوین روز به روز جایگاه مهمتری پیدا می کند ، می توانیم از دریچه تازه ای از نقش نماز در بیماری های جسمی سخن بگوییم.

*تاثیر نماز بر سکته های قلبیومغزی

«سکته قلبی» شایعترین علت مرگ و میر در ایالات متحده آمریکا و سایر ممالک صنعتی است .(1) این شیوع بالا در کشور ما نیز صدق می کند. به علاوه سکته مغزی که به عللی تقریبا مشابه سکته قلبی ایجاد می شود نیز عامل مهمی در مرگ و بروز ضایعات متعدد روانی و جسمی ، در ممالک مختلف به حساب می آید.

هر چند که عوامل متعدد و گوناگونی ، به عنوان علل ایجاد کننده «سکته» شناسایی شده اند ، اما در این میان تاثیر روان بر ایجاد هر کدام از آن علل ، منجر به این شده است که امروز سکته ها را به عنوان قسمتی از اختلالات روانی تنی (بیماریی که بر اثر تاثیر روان بر جسم ایجاد می شوند) بشناسیم.

مطالعات «فلاندر زانبار» در سال1936 و مطالعات تکمیلی پزشکان دیگر در سال های بعد تاکنون ، این فرضیه را مسلم کرده است ، که بین تیپ شخصیت افراد و بروز سکته قلبی و مغزی در آنها رابطه تنگاتنگی وجود دارد ، به علاوه این نکته نیز امروزه از مسلمات است که استرس های مداوم و طولانی با ایجاد شرایط خاص ، در رگ های خون دهنده به قلب و مغز ، زمینه را برای بروز سکته در این اعضاء مساعد می سازد.

در این باره ، بسیاری از مؤلفین گزارش داده اند که در موارد بسیار زیادی ، فشارهای شدید حرفه ای ، نگرانی خانوادگی یا مالی ، افسردگی و خستگی مقدم بر بروز سکته های قلبی وجود داشته است . این مولفین نشان داده اند که سطح کلسترول (چربی حیوانی) در خون افرادی که تحت فشار فکری هستند بالا می رود و احتمال بروز لخته های منجر به سکته در رگ های قلب بیشتر می شود . متخصصین دیگر نیز یکی از مهمترین عوامل منجر به سکته مغزی را ، تنش های هیجانی که در پاسخ به گرفتاری ها ، کشمکش های روانی و استرس ها ، به وجود می آید ، ذکر نموده اند .(2) بر این اساس حتی برای درمان مبتلایان به سکته که جان سالم بدر می برند . علاوه بر درمان های طبی مختلف ، استفاده از داروهای روانپزشکی و حتی روان درمانی و رفتار درمانی نیز . توصیه می شود .(3) با این اوصاف ، توجه به این نکته مهم است که هر عاملی که سبب تخفیف استرس ها وایجاد امنیت روانی در شخص گردد و هر عاملی که بتواند در برقرار کردن شخصیت متعادل در افراد موثر واقع شود ، خواهد توانست تاثیر چشمگیری بر کاهش میزان سکته های قلبی و مغزی بگذارد.

منابع:

1. ترجمه مبانی طب سیسیل ـ بیماریهای قلب و عروق

2. روانپزشکی لینفورد ـ ریس ، ترجمه زیر نظر دکتر عظیم وهابزاده . صفحه 173

3. ترجمه سیناپس روانپزشکی کاپلان ـ سادوک ـ جلد 3 صفحه 203

*تاثیر نماز بر ثبات شخصیت

«ربنا افرغ علینا صبرا و ثبت اقدامنا» پروردگارا! صبر و شکیبایی را بر ما فرو ریز و قدمهایمان را (در زندگی) ثابت و پایدار نما. (سوره بقره ـ آیه 250)

«شخصیت» در تعریف روانشناسی و روانپزشکی ، معرف مجموعه ای از صفات ، رفتارها ، افکار و تمایلات عاطفی و هیجانی هر فرد می باشد ، که او را از دیگران متمایز می کند.

دانش امروز ، عوامل شکل دهنده شخصیت انسان را در دو گروه درونی و بیرونی ، طبقه بندی می نماید . صرف نظر از عوامل درونی و جسمی تاثیر گذار بر روی شخصیت ( از جمله مسائل ژنتیکی ، وضعیت فیزیکی و ظاهری بدن ، مسائل هورمونی و شیمیایی و .. ) عوامل بیرونی (محیطی) نقش عمده ای را در شکل دادن به شخصیت انسان ، ایفا می کنند.

این عوامل بیرونی شامل:

1. تاثیر والدین و خانواده

2. عوامل فرهنگی ـ اجتماعی

3. تجارب زندگی می باشند(1)و تاثیر هر کدام از این عوامل بر شخصیت انسان توسط مطالعات متعدد پژوهشی به اثبات رسیدده است .(2)

با توجه به نقش این عوامل متعدد ، بر روی تشکیل شخصیت ، می توان رسیدن به ثبات شخصیت و برخورداری از آرامش و پایداری شخصیتی را یکی از ایده آل ترین ، خواسته های بشری دانست،چرا که وجود ناهنجاری در هر کدام از عوامل شکل دهنده شخصیت می تواند اثرات فاجعه آمیزی مثلا به صورت اختلالات پیچیده و متعدد شخصیت به بار آورد.

اما بی ثباتی شخصیت (پسیکوپاتی) که گاهی از اصطلاح آن در ممالک غربی برای برچسب زدن به مخالفان سیاسی و مذهبی نیز استفاده می شود (3) ، دلالت بر یک نوع شایع از اختلال شخصیت دارد که مبتلایان به آن از تغییرات دائمی حالات و رفتارها و افکار رنج می برند ، به نحوی که هر لحظه به رنگی در می آیند و نغمه جدیدی ساز می کنند ! این بیماران که بدون آن که با عنوان بیمار شناخته شوند و به وفور در جامعه حضور دارند ، کسانی هستند که از کمترین درجه سازشکاری و انطباق در خانه ، مدرسه محل کار یا حتی در امر ازدواج برخوردارند ، به عنوان مثال به تغییر مکرر شغل می پردازند یا گروه و جناح سیاسی خود را پیوسته تغییر می دهند.

مبتلایان به این اختلال که در جامعه ایرانی با عناوینی چون بوقلمون صفت ، عضو حزب باد ، دمدمی مزاج و .. معرفی می شوند در واقع از بیماری «بی ثباتی عمومی شخصیت» رنج می برند.

با این که موارد درمانی متعددی در کتب روانپزشکی برای درمان این بیماران لیست می شود ( از جمله این که در دارو درمانی گروهی از اینان که دچار اختلال ریتم مغزی هستند از داروهای محرک دستگاه عصبی استفاده می گردد ) اما از دیدگاه ما ، «نماز» باز هم می تواند ایفاگر نقش بسیار مهمی در پیشگیری و درمان این اختلال عمیق شخصیت باشد.

پذیرفتن مطلق و تسلیم در مقابل «یک دین» و پیروی از «یک مذهب» و پیمودن «یک راه» که همانا صراط مستقیم است ، ویژگی مهم و برجسته نمازگزاران است . نمازگزار ضمن تکرار «یک مجموعه» از الفاظ و اذکار واحد در طی نمازهای روزانه خود ، پیوسته «یک عقیده واحد» و یک خط مشی مشخص را در زندگی خود دنبال می کند و بدین ترتیب گویی «یک شخصیت ثابت» و «یک روش و منش معین» و «یک ایدئولوژی همیشگی» را برای خود انتخاب می نماید و در حین تکرار جزء به جزء اصول اساسی ایدئولوژی خود در نماز (که همگی آن اصول در مضامین نماز متجلی است) پیوسته به تثبیت شخصیت واحد و ثابت خودمی پردازد ، بدین ترتیب برای آن گروه که نماز را تکرار مکررات می دانند شاید توجه به همین یک نکته کافی باشد ، که در ورای همین تکرار همیشگی ، موهبت بزرگ ثبات شخصیت و تعادل کامل روانی نهفته است که می توان آن را به نوعی سر منشاء تمام موفقیت های بشری در عالم ماده ومعنا دانست.

منابع:

1. روانپزشکی لینفورد ـ ریس مقاله شخصیت ترجمه : دکتر حسن مرندی صفحه 63

2. از جمله مطالعات راث بندیکت و مارگارت مید درباره تاثیر اجتماع و فرهنگ بر شخصیت انسان

3. روانپزشکی لینفورد ـ ریس ،مقاله اختلالات پسیکوپاتیک ترجمه : دکتر احمد محیط ، صفحه 304

*تاثیر نماز بر اعتیاد

امام صادق (ع): ای انسان ، تو طبیب خویشتن هستی هم دردها برای تو بیان شده است و هم به دوای آن دردها راهنمایی شده ای (1)

اعتیاد بلای سیاه و خانمان سوز بشری در عصر بیگانگی از خود است . دامنه ابتلاء به اعتیاد از وابستگی به مشروبات مرگبار الکلی در کشورهای غربی (الکلیسم) گرفته تا اعتیاد به مواد افیونی که بدبختانه هنوز گریبانگیر جامعه مسلمانان است گسترده است.

گویی ، انسان امروزی برای گم کردن خود و فرار از اضطراب ها و افسردگی های خویش راهی جز وابستگی به صدها نوع ماده ، روانگردان پیدا نکرده است. حال آن که اگر به مجموع تعداد معتادان به الکل و مواد مخدر در سراسر جهان ، شمار کسانی که به لهو و لعب های دیگر از جمله قمار و انحرافات جنسی و... اعتیاد دارند را اضافه کنیم ، به آمار تکان دهنده و وحشتناکی خواهیم رسید که خبر از افول دردناک ستاره انسانیت می دهد.

با این که فجایع ناشی از اعتیاد از جنبه هایی مختلف فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و .. قابل بررسی است . اما تنها در بعد پزشکی قضیه می توان به این نکته اشاره کرد که هر سال بخش عظیمی از توان پزشکی و روانپزشکی کشورها ، مصروف درمان عوارض جسمی و روانی متعدد معتادان و تاثیرات شومی که خواه ناخواه بر اعضای خانواده شخص معتاد وارد می شود ، می گردد.

هر چند علت های مختلفی در ابتلای به اعتیاد مطرح شده است ، اما بیشتر تخدیر روان و تجربه تغییر حالات روانی ناشی از سرخوشی و نشئه است که سبب گرایش به اعتیاد می شود و به این ترتیب ، شخص معتاد از خود می گریزد و دچار خود فراموشی می شود و این درست برعکس جریان مقتدر خودشناسی و معرفت النفس موجود در تعالیم نماز است.

نمازگزاران با تکرار دایم آیات هفتگانه سوره حمد ( سبع المثانی ) که چون حلقه های به هم متصل ، هر کدام راهگشای بعدی می باشد، پیوسته سرنوشت خود را مرور می کنند و در مسیر خودشناسی و خود باوری گام بر می دارند و با اعتقاد به «إیاک نعبد و إیاک نستعین» از هیچ چیز جز خدا برای التیام دردهای خویش یاری نمی جویند. و این گونه است که نماز حقیقی تیشه بر ریشه اعتیاد می زند.

به قول اندیشمند شهید و استاد بزرگ مطهری (ره): «راز این که اکثر جانی های دنیا معتاد به یک سلسله سرگرمی های خیلی شدید از قبیل مصرف تریاک و هروئین و مشروبات الکلی و قمار هستند ، این است که می خواهند از خودشان فرار کنند. مثل این که درونشان پر از مار و پر از عقرب است و دایم او را می گزند و این اعتیاد ها مانند مرفینی است که به انسانی که از شدت درد می نالد تزریق می کنند ، تا درد را احساس نکند ، این بدبختی بزرگی است که انسان نتواند خودش را آنچنان بسازد تا بتواند با خودش خلوت کند.

بر عکس بیشتر اهل صلاح و تقوی و اخلاق ( نمازگزاران ) و آنهایی که ندای وجدانشان را همیشه می شنوند ، معتاد به این ها نیستند و از هر چه که آنها را از خودشان منصرف می کند فرارمی کنند ، دلشان می خواهد ، خودشان باشند و در خودشان فکر کنند . چون عالم درونشان از عالم بیرونشان واقع  سالم تر است.» (2)

منابع:

1. تحف العقول ، صفحه 224

2. فلسفه اخلاق ـ استاد شهید مطهری ـ صفحه 38

*تاثیر نماز بر بیماری های دهانو دندان

پیامبر اکرم (ص) : دو رکعت نماز با مسواک بهتر از هفتاد رکعت بدون آنست.

نکته ای که قابل توضیح است ، توجه دادن به این حقیقت متعالی است که روح حقیقی نماز و فلسفه شکوهمند آن چیزی جز عبودیت محض درمقابل آفرینشگر یگانه هستی و ابراز خشوع بنده ناتوان در پیشگاه قادر متعال نیست و هر آنچه که اندیشمندان و قلم به دستان ، پیرامون فواید گوناگون نماز در عرصه های مختلف بگویند و بنویسند تنها به منزله حاشیه ای بر این متن گهر بار خواهد بود.

دهان انسان را برخی قلب دوم بدن نامیده اند و توجه به این نکته که چنانچه محیط دهان فردی تمیز باشد ، آن فرد از ابتلا به بسیاری از بیماری ها در امان است ، این نامگذاری را بسیار مناسب جلوه می دهد.

به عنوان مثال عفونت های دهان و دندان به ویژه در کودکان ، نقش مهمی در ایجاد بیماری های روماتیسمی دارد و نقش دندان ها در حفظ و زیبایی و قدرت جویدن و صحبت کردن به خوبی مشخص است و حتی نبودن دندان های سالم و زیبا برای بانوان و دوشیزگان اثرات روانی زیادی باقی می گذارد . چرا که در کتاب های علمی دندانپزشکی می خوانیم : نیمی از زیبایی بشر منوط به صورت او و از این مقدار 3/2 آن مربوط به دهان و دندان ها است.

رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از بیماری های مختلف آن ، از جمله پوسیدگی دندان ها و بیماری های پریودنتال ( بیماری های لثه و بافت های پشتیبان ) و .. به بهترین شکل به وسیله مسواک زدن ، انجام می پذیرد.

اما دین مبین اسلام ، از قرن ها پیش با توصیه های مؤکد ، مسلمانان را به طرف این نکته درخشان بهداشتی هدایت نموده است تا جایی که پیامبر اکرم (ص) می فرمودند : «اگر بر امتم سخت نمی شد مسواک زدن را واجب می کردم» و حتی در حدیثی دیگر نحوه مسواک زدن را از بالا به پایین و از پایین به بالا نموده اند که مطابق با جدیدترین توصیه های علمی درباره روش مسواک زدن است.

علاوه بر آن در کتب گوناگون فقهی و عبادی اسلام ، دستورات مؤکد مبنی بر مسواک زدن هنگام ساختن وضو و نماز آمده است و با توجه به این که نمازگزار روزانه حداقل 3 بار وضو می گیرد ، چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواک زدن بکند ، از حداکثر پاکیزگی لازم برای پیشگیری از تمامی بیماری های دهان و دندان برخوردار می شود.

منابع:

1. در تهیه مطالب این قسمت ، از برخی جزوات جامعه اسلامی دندانپزشکان دانشگاه شیراز بهره گرفته شده است.

*تأثیر نماز بر خواب

مطالبی که در مورد فواید علمی نماز گفته می شود، همگی دربرگیرنده بعد کوچکی از ابعاد متعدد نماز است و پرداختن به فواید دنیوی و مزایای مادی نماز، هرگز نباید انسان را از توجه به دریاهای نور و معنویت همراه با نماز، غافل کند و بر این اساس باید مراقب بود که توجه به مزایای پزشکی نماز و این قبیل مقولات، تنها به عنوان تأییدات علمی و دنیایی بر این عبودیت محض شود و خدای نکرده، حدود فواید و مزایای این فرضیه نورانی، در حد خاک و دنیا باقی نماند و حکایت آن گروه گمراه که نماز را به یک نوع ورزش سوئیسی تشبیه کرده بودند و دل خوش داشتند که فلسفه نماز را دریافته اند، نشود.

هر انسان طبیعی در حدود 3/1 عمر خود را در خواب به سر می برد و تأثیر خواب بر روان و جسم انسان از دانسته های مسلم علم پزشکی است. به طوری که امروزه تغییرات خواب انسان از پیش آگهی های مهم و قابل توجه در زمینه ابتلا به بیماری ها، به حساب می آید.

به عنوان مثال، در اشخاص مبتلا به افسردگی، میزان خواب به نحو چشمگیری افزایش و یا به ندرت کاهش پیدا می کند. تغییرات خواب انسان در بیماری های جسمی نیز بسیار چشمگیر است، به خصوص اگر تأثیر ناراحتی های روان انسان بر جسم او را در نظر داشته باشیم و به یاد آوریم که بیش از 60 درصد مراجعه کنندگان به بیمارستان های عمومی، در واقع از یک مشکل روانی رنج می برند.

به این ترتیب ایجاد بهداشت خواب، در واقع یک رکن مهم بهداشت روانی و جسمی به حساب می آید و هر عاملی که در تنظیم بهداشت خواب مؤثر باشد، پیشگیری کننده و حتی درمانگر بسیاری از بیماری های جسمی و روانی است.

امروزه نخستین اصلی که در ایجاد بهاشت خواب، توسط جدیدترین منابع علمی دنیا توصیه می شود «بیدار شدن هر صبح سر یک موقع مشخص از خواب است».

یک نگاه کلی به جدول اوقات شرعی نشان می دهد، که وقت نماز صبح، در تمام طول سال، با در نظر گرفتن تغییرات ناشی از حرکات وضعی و انتقالی زمین، زمان ثابتی است و اقامه کننده نماز صبح، با برخاستن پس از اذان، در واقع اساسی ترین گام را در جهت رعایت بهداشت خواب و در نتیجه آن، سلامت بدنی و تعادل روانی برداشته است.

دکتر مجید ملک

*اثرات سجده بر بیماری های روحی و جسمی

بر اساس تازه‌ترین پژوهش‌های علمی، سجده کردن انسان را از بیماری‌های روحی، جسمی و هم‌چنین سرطان حفظ می‌کند.

سجده کردن در نماز

به گزارش شیعه نیوز به نقل از خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، پروفسور محمد ضیاءالدین حامد از اساتید علوم بیولوژیک و از مسوولان پژوهشگاه مرکز تکنولوژی قاهره با اعلام این خبر اظهار داشت: در قرن حاضر که انسان از هر جهت در معرض الکترومغناطیس‌ها قرار دارد و هم‌چنین نیاز انسان به تخلیه اشعه‌های زائد وجود دارد، دریافتیم که تخلیه این اشعه‌ها از طریق سجده کردن صورت می‌گیرد.

وی ادامه داد: بر اساس یافته‌های موجود، هر اندازه که محور طولی انسان کاهش یابد، میزان در معرض اشعه‌های الکترومغناطیسی قرار گرفتن او نیز کم می‌شود.

در زمان سجده کردن هم محور طولی انسان و هم به دنبال آن میزان تاثیرگذاری الکتریسیته‌ها کم می‌شود و سپس عمل تخلیه از طریق تماس پیشانی با زمین صورت می‌گیرد، البته در زمان سجده به دلیل آنکه دیگر نقاط بدن هم با زمین ارتباط می‌یابند، عمل تخلیه آسان تر انجام می‌شود و انسان از بیماری‌های روحی، جسمی و حتی سرطان در امان می‌ماند.

وی افزود: شیوه درست تخلیه الکتریسیته‌ی بدن به همان شیوه‌ای است که انسان در زمان نماز گزاردن دارد و به سوی مکه نماز می‌خواند، چرا که این حالت بهترین حالت است و شخص احساس آرامش و راحتی بیشتری خواهد داشت.

امروزه علم ثابت کرده است که نماز و امواج بدن انسان روی هم تأثیرات شگفتی دارند.

به نقل از سایت I.S.I، «هارولد ‌بور» از دانشگاه ییل برای اولین‌بار با انجام یک آزمایش ساده، به وجود میدان مغناطیسی در اطراف موجود زنده پی‌ برد.

او با توجه به یک مولد الکتریکی که در آهن‌ربا در داخل سیم‌پیچ دوران می‌دهد و جریان تولید می‌کند، او سمندری را در یک ظرف آب‌نمک قرار داد و ظرف را به دور سمندر چرخاند.

الکترودهایی که در این ظرف وجود داشتند و به یک گالوانومتر حساس متصل شده‌ بودند، یک جریان متناوب را نشان می‌دادند. زمانی که بور این آزمایش را بدون سمندر انجام داد، گالوانومتر هیچ جریانی را نشان نداد.

این بدان معنا بود که در اطراف موجود زنده میدانی وجود دارد که خاصیت مغناطیسی هم دارد. بور این وسیله را بر روی دانشجویان داوطلب خود امتحان کرد و مشاهده کرد که این میدان در بدن انسان هم وجود دارد و کاملا تابع رویدادهای اساسی زیست‌شناختی بدن است. او این میدان را حیاتی نامید چون هرگاه حیات از بین برود، میدان حیاتی هم از بین می‌رود. به گونه‌ای که یک سمندر مرده که در دستگاه بود هیچ پتانسیلی به وجود نمی‌آورد.

تشکیل میدان مغناطیسی بدن

همانگونه که می‌دانید، در بدن ما میلیون‌ها عصب وجود دارد که کار انتقال پیام در بدن ما به وسیله تحریک الکتریکی این عصب‌ها صورت می‌گیرد.

در اثر بارش بار در اطراف آنها در بدن ما یک میدان تشکیل می‌شود و میدان بدن ما در اثر فعالیت همزمان میلیون‌ها عصب به وجود می‌آید.

امواج مغزی

امواج مغزی: دستگاه موج‌نگار مغز چهار نوع منحنی از امواج مغزی را ارائه می‌دهند که عبارتند از: آْلفا، بتا، دلتا و تتا. ریتم‌های دلتا کندترین امواج مغزی را با تناوب از یک تا سه دور در ثانیه بوده و اغلب در خواب عمیق ظاهر می‌شوند.

به نظر می‌رسد که ریتم‌های تتا که دارای تناوب چهار تا هفت دور در ثانیه است به خلق و خوی بستگی داشته باشد.

ریتم‌های آلفا از هشت تا 12 دور در ثانیه، در اوقات تفکر، تامل آزاد رخ داده و در صورت تمرکز حواس و توجه قطع می‌شوند و بالاخره ریتم‌های بتا با تناوب 13 الی 22 دور در ثانیه، ظاهرا منحصر به نواحی جلوئی مغز، یعنی جایی که فعالیت‌های پیچیده مغزی رخ می‌دهد هستند.

امواج آلفا امواج بسیار مهمی هستند که به وسیله هانس‌برگر آلمانی کشف شدند و به گفته وی با نوعی هوشیاری و خودآگاهی معطوف به درون ظاهر می‌شوند و تغییرات فیزیولوژی مهمی در بدن ایجاد می‌کنند مثل تمرکز و یادگیری.

میدان مغناطیسی بدن و امواج مغزی در معرض خطر

حتما تا به حال ‌درباره خطرات گوشی‌های موبایل یا زندگی در نزدیکی نیروگاه‌های برق چیزهایی شنیده‌اید. بنابر تحقیقات پروفسور لای امواج مغناطیسی که از نیروگاهای برق یا وسایل برقی مثل سشوار و ریش‌تراش برقی و...ساتع می‌شود به دی ان ای سلول‌های مغزی آسیب می‌رساند و قابلیت ترمیم را در آنها از بین می‌برد.

میدان‌های مغناطیسی خارجی علاوه بر آسیب به دی ان ای مغز اثر منفی دیگری به بدن دارند. این میدان‌ها باعث اختلال در میدان مغناطیسی طبیعی بدن می‌شوند. همان‌طور که می‌دانید نزدیک به 70%از بدن مارا آب فراگرفته و مولکول‌های آب به صورت دو قطبی هستند و زمانی‌که ما در معرض یک میدان مغناطیسی خارجی قرار می‌گیریم، این مولکول‌ها در جهت آن میدان قرار می‌گیرند و این پدیده باعث می‌شود نظم میدان مغناطیسی ما به هم بریزد.

علاوه بر عوامل خارجی یک‌سری عوامل داخلی نیز وجود دارند که باعث می‌شوند اختلال در میدان بدن ایجاد شود. مهم‌ترین آنها بارهای الکتریکی هستند که هنگام بارش بار در عصب در اطراف آن به وجود می‌آیند و به صورت الکتریسیته ساکن در بافت‌های بدن ذخیره می‌شوند و میدانی که در اطراف این بارها به وجود می‌آیند در میدان بدن ایجاد خلل می‌کنند.

این‌ بارها به خصوص در نقاطی که تراکم اعصاب بیشتر است ذخیره می‌شوند و به دلیل این که هم تراکم زیادی دارند و هم در نزدیکی عصب‌های بیشتر و مهم‌تری قرار دارند برای بدن به شدت مضر هستند. از جمله این نقاط ناحیه سر و دست‌ها و قسمت مچ پا به پایین است و در بین این سه قسمت، سر اهمیت ویژه‌ای دارد چون بارهای ذخیره شده در آن علاوه بر ایجاد خلل در میدان مغناطیسی مغز باعث اغتشاش در امواج مغزی نیز می‌شوند.

به ظاهر ما روزانه تنها دقایقی را در معرض میدان مغناطیسی هستیم. مثل موبایل یا سشوار و غیره. اما در طول دوران زندگی خود در معرض میدانی بسیار قوی هستیم و آن میدان مغناطیسی زمین است.

عوامل داخلی اغتشاش در میدان بدن ما هم فعالیت‌های حیاتی و اجتناب‌ناپذیری هستند که در تمام طول عمر ما در جریان هستند پس چگونه می‌توان باعث خلل این اثرات سو که باعث اختلال در بدن ما و بیماری‌هایی مثل سرطان می‌شوند را خنثی کرد؟

در اینجاست که باید گفت خداوند راه‌حل تمام این سئوالات را در یک عمل ساده که امکان آن برای همه افراد وجود دارد و بیش از چند دقیقه هم وقت نمی‌برد و هیچ ضرری هم ندارد به انسان هدیه داده و آن نماز است.

نماز و میدان مغناطیسی

آنگونه که از تصاویر به دست آمده از میدان مغناطیسی زمین پیداست، به طور شگفت‌انگیزی اگر انسان در هر نقطه از زمین رو به قبله بایستد، میدان مغناطیسی بدنش بر میدان مغناطیسی زمین منطبق می‌گردد و در مدتی که در نماز است میدان بدنش منظم می‌شود.

یکی از نکات بسیار جالبی که پروفسور بور به آن دست یافته بود این بود که دریافته بود که در بدن تمام دانشجویان مؤنث ماهی یک‌بار تغییر ولتاژ شدید ایجاد می‌شود و میدان بدن به منظم‌ترین حالت خود می‌رسد و شاید به همین دلیل است که زنان نیازی ندارند در این مدت نماز بخوانند.

اخیرا هم کشف شده است که قلب زنان منظم‌تر و قوی‌تر از مردان می‌زند و دلیل آن همین تغییر ولتاژ است.

نماز و بارهای الکتریکی

همانطور که قبلا اشاره شد بارهای زائدی که در اثر تحریکات الکتریکی اعصاب به وجود می‌آیند هم برای میدان بدن و هم بر امواج مغزی اثر سوء دارند و این اثرات در نواحی‌ که اعصاب در آن تحرک بیشتری دارند، خطرات جدی‌تری ایجاد می‌کنند و باید هرچه سریع‌تر از آن نواحی دور شوند.

به طرز حیرت‌آوری می‌بینیم که این نواحی دقیقا نواحی هستند که در وضو شسته می‌شوند و بنابر تحقیقات صورت گرفته بهترین راه دفع این بارهای زائد استفاده از یک ماده رساناست که سریع‌ترین و ارزان‌ترین و بی‌ضررترین ماده برای این کار آب است و جالب اینجاست که آب هرچه خالص‌تر باشد سریع‌تر بارهای ساکن را از بدن ما به اطراف گسیل می‌دهد و هیچ مایعی مثل آب خالصی که در وضو به انسان سفارش شده این اثر را ندارد.

نماز و امواج مغزی

با دفع بارهای زائد بدن در وضو امواج مغزی در ایده‌آل‌ترین حالت قرار می‌گیرند. علاوه بر آن حالت تمرکزی

که در هنگام نماز در انسان به وجود می‌آید، تشعشع امواج آلفا را به اندازه قابل توجهی بالا می‌برد و توانایی مغز را در تولید این امواج زیاد می‌کند.

حضرت علی (ع) :  
“ خداوند هر گاه خیری بر بنده اش بخواهد به او کم خوابی و کم خوری و کم حرفی را تلقین می کند .”

     در مقاله  گذشته از تاثیر نماز بر بهداشت خواب به نکته ای اشاره کردیم . حال در ادامه همان موضوع باید گفت که دانش پزشکی ظرف چند دهه اخیر موفق به اکتشاف مهمی پیرامون خواب شده است و آن کشف بخشی مهم در طول خواب انسان به نام خواب  REM بوده است .(1)  پس از آنکه حدود 45 دقیقه از به خواب رفتن انسان گذشت ، مرحله  REM آغاز می شود و به مدت کوتاهی حدود 10 تا 15 دقیقه ادامه می یابد .

     در طول مرحله REM از خواب ، به طرز اسرار آمیزی تمام عضلات اسکلتی بدن از کار می افتد و شخص کاملا بی حرکت می شود و نوار مغزی شخص به جای حالت خواب ، حالت بیداری کامل را نشان می دهد . بطوریکه در این حالت مغز از فعالیت بالایی برخوردار است .

     در طی REM درجه حرارت بدن و ضربان قلب به طور غیر منتظره بالا می رود و حرکات سریعی در چشمان فرد دیده می شود که وجه تسمیه این مرحله نیز می باشد ( مرحله حرکات سریع چشم  RAPID  EYE  MOVEMENT) و چنانچه شخص را در این حالت بیدار کنیم به احتمال بسیار قوی ابراز می کند که در حال خواب دیدن بوده است .

     مرحله REM پس از 10 تا 15 دقیقه متوقف می شود و پس از آن در طول خواب و به طور دوره ای و بطور منظم تکرار می شود . با این وجود کل دوران R  EM در طول یک خواب 8 ساعتی در اشخاص طبیعی 90 دقیقه خواهد بود و قسمت اعظم آن در ساعات نزدیک به صبح به وقوع می پیوندد.

     امروزه دانش پزشکی به اثبات رسانده است که در بیماری افسردگی یکی از تظاهرات مهم ، افزایش یافتن طول خواب  REM نسبت به میزان طبیعی است . بطوریکه شخص افسرده به میزانی بیش از سایر اشخاص خواب می بیند . یعنی زمان بیشتری را در مرحله  REM بسر می برد .

     از این جهت یک مبنای مهم در تولید داروهای ضد افسردگی ایجاد داروهایی است که کاهش دهنده مرحله  REM خواب باشند .( از جمله داروهای ضد افسردگی 3 حلقه ای )

     علاوه بر این یک روش درمانی جدید برای بیماران افسرده ، بیدار نگه داشتن آنها ، برای کاهش میزان REM می باشد . زمان نماز صبح که در سوره مبارکه “ اسراء ” با عنوان “ ان قران الفجر کان مشهودا ”  از آن نام برده شده است و مورد تاکید فراوان می باشد . بگونه ای قرار گرفته است که سبب کاهش دادن قابل ملاحظه میزان خواب REM در اشخاص می شوود . همانطور که خواندید قسمت اعظم خواب REM در حوالی صبح بوقوع می پییوندد و چنانچه شخص خود را ملزم به بیداری صبحگاهی کند در حقیقت جلوی ورود خود به مرحله قابل توجهی از خواب REM را گرفته است .

     از این جهت بیداری صبحگاهی برای نماز خود به تنهایی می تواند به عنوان واکسنی در پیشگیری از افسردگی و حتی دارویی در درمان افسردگی مطرح باشد . لازم به توضیح است که خواب  REM در حد تعادل برای سلامت و رفع خستگی لازم است اما زیادی آن منجر به مشکلات مختلف از جمله افسردگی می شود و نقش نماز بعنوان متعادل کننده میزان  REM مطرح است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. در مورد خواب REM و ویژگیهای آن مطلب از : “ روانپزشکی کاپلان ـ سادوک ” ترجمه فارسی دکتر پور افکاری اقتباس شده است .

  آثار نماز جماعت

1-    آثار معنوی

 بزرگترین اثر معنوی نماز جماعت ، همان پاداش های الهی است. روایت است که شبی، علی (ع) تا سحر به عبادت مشغول بود چون صبح شد، نماز صبح را به تنهایی خواند و استراحت کرد.

رسوب خدا(ص) که آن حضرت را در جماعت صبح ندید به خانه او رفت حضرت فاطمه (س) از شب زنده داری علی (ع) و عذر او از نیامدن به مسجد سخن گفت پیامبر فرمود: پاداشی که به خاطر شرکت نکردن در نماز جماعت صبح، از دست علی (ع) رفت، بیش از پاداش عبادتِ تمام شب است.

2-   آثار اجتماعی

نماز جماعت مقدمة وحدت صفوف و نزدیکی دلها و تقویت کننده روح اخوت است.

نماز جماعت، بهترین، بیشترین، پاک ترین و کم خرج ترین اجتماعات دنیاست و نوعی دید و بازدید مجانی از مشکلات و نیاز های یکدیگر و زمینه ساز تعاون اجتماعی بین آمار مسلمین است.

3- آثار سیاسی

 نماز جماعت نشان دهندة قدرت مسلمین و الفت دلها و انسجام صفوف است تفرقه ها را می زداید، بیم در دل مشرکان می افکند، منافقان را مأیوس می سازد، خار چشم بد خواهان است. نماز جماعت، نماز حضور در صحنه و پیوند «امام» و«امت» است.

4- آثار اخلاقی، تربیتی

در نماز جماعت افراد در یک صف قرار می گیرند و امتیازات موهوم منفی، نژادی، مالی و ...... کنار می رود و صفا و صمیمت و نوع دوستی در دلها زنده می شود و مومنان با دیدار یک دیگر در صف عبادت، احساس دلگرمی و قدرت و امید می کنند. نماز جماعت عامل نظم و انظبات، صف بندی و وقت شناسی است. روحیه فرد گرایی وانزوا و گوشه گیری را از بین می برد و نوعی مبارزه با غرور و خود خواهی را در بر دارد.